(فصد2)
کنتر اندیکاسیون فصد:
۱٫سوء مزاج سرد: چون خون کمتری دارد بلغم غالب است.
۲٫در سرزمینهای خیلی سرد: چون سردی باعث غلظت خون و کاهش حجم گشته و با فصد در بدن نفوذ می کند.
۳٫درد شدید: چون روح را تحلیل برده و بدن را ضعیف می کند و در این حالت فصد باعث افزایش ضعف روح و قوت خواهد شد. همچنین در درد شدید ،مواد و طبیعت متوجه اندام دردمند بوده و فصد، آنها را به طرف اندام مورد فصد جلب می کند و باعث اختلال در طبیعت می شود اما هرگاه ترس این باشد که به دنبال درد ورم در اعضاء رئیسه یا اعضاء مجاور رئیسه ایجاد شود یا در اعضاء داخلی ورم اتفاق افتاده باشد مانند ذات الجنب در این صورت اگر شرایط فصد وجود داشته باشد می توان فصد کرد.
۴٫بعد از حمام محلل(حمام های قدیمی و یا سونا): چون باعث نقصان روح و ضعف بدن می شود.
۵٫بعد از جماع: خصوصا اگر با انزال باشد زیرا حرکات بدنی و نفسانی سبب تحلیل بسیار روح می شود.
۶٫سن کمتر ار چهارده سال: به جهت اینکه بدن در سن رشد بوده و مرطوب است و غلبه بلغم دارد فصد موجب ضعف و جلوگیری از رشد خواهد شد ولی هرگاه دلیل قطعی برای فصد باشد و بدن قوی و عضلات مستحکم و عروق وسیع و پر و پوست سرخ رنگ باشد می توان به تدریج و اندک اندک فصد نمود تا بدن به آن عادت کرده و فصد بی ضرر باشد.
۷٫در سنین کهنسالی: چون در این سن نیز خون کم تولید شده و بدن ضعیف می گردد مگر در ضرورت شدید و داشتن شرایط بدنی مناسب که در اینصورت افراط در خونگیری نیز نباید کرد.
۸٫افراد لاغر کم خون: لاغری به دو گونه است ؛
الف:خون کم است که این مانع فصد است.
ب:خون زیاد است ولی به سبب گرمی شدید، بدن آن را مصرف نمی کند و بدل مایتحلل نمی سازد پس خون در بدن جمع گشته ولی همچنان لاغر است. در چنین شخصی جهت تقلیل ماده و کاهش حرارت خون، باید فصد کرد و مبردات (مطفیات مجوزه) داد. افتراق این دو گروه با عدم امتلاء عروق و ضعف طبیعت و …. که لازمه کمی خون است ظاهر می باشد.
۹٫افراد چاق شحمی (متخلخل-پف آلود) : چاقی نیز دو گونه است ؛
الف: لحمی (گوشتی) که در آن بدن تنومند و گرم است و دم غالب بوده و فصد جایز است.
ب: شحمی که در آن بدن سست و نرم می باشد و بلغم غالب بوده و فصد جایز نیست.
نکته :در چاقی لحمی نیز در صورت ضرورت شدید باید فصد کرد زیرا فصد باعث فشرده و خالی شدن عروق و حبس شدن حرارت غریزی می شود و این مرگ آور است.
۱۰٫ سفید پوستان و زرد پوستان کم خون: زردی پوست نیز دو دسته است ؛
الف: خون بدن کم شود چه ظاهری و چه باطنی مثل بیماران در دوران نقاهت که در اینها فصد ممنوع است.
ب:خون در بدن زیاد است ولی غلیظ بوده و به سوی پوست نمی آید و پوست زرد نشان می دهد که این مانع فصد نیست.
۱۱٫در بیماریهای مزمن و طول کشیده چون باعث نقصان خون و سوءهاضمه می شود نباید فصد کرد مگر آنکه فساد خون علت بیماری باشد که در این صورت فصد جایز است اما در هنگام فصد باید در رنگ و غلظت خون دقت کرد اگر خون سیاه و غلیظ بود باید به مقدار لازم خارج گردد اما اگر سرخ کمرنگ و رقیق بود باید فورا بند آورده و مانع اخراج خون شد که خطرناک است.
۱۲٫ در حالت سیری معده از غذا و یا روده ها از فضولات (مدفوع): به جهت آنکه ممکن است ماده نضج نیافته به سوی عروق کشیده شده و سبب سده (گرفتگی) در عروق (ماساریقا و ….) شود نباید فصد کرد اما اگر معده از غذا و روده ها از فضولات پر باشد و فصد نیز در آن واجب گردد ابتدا باید برای تخلیه معده قی و برای تخلیه روده ها تنقیه کرده و پس از استراحت طبیعت فصد کرد.
۱۳٫ کسانیکه فم معده ذکی الحس (علامت ذکاء حس فم معده :به دنبال خوردن غذاهایی مثل سرکه دچار سوزش سر دل می شوند.)و یا ضعیف ( علامت ضعف فم معده :تشدید درد در فم معده به هنگام تناول غذاهای مذکور)دارند و یا افزایش صفرا درفم معده ( علامت افزایش صفرا در فم معده : قی (استفراغ) صفراوی و تلخی دهان.) دارند نباید فصد شوند به خصوص هنگامی که معده خالی باشد (ناشتا) و اگر ضرورت شدید ایجاب کرد در حالت ناشتا فصد شود خوراک لطیف کمی بخورند و بعد فصد نمایند. در چنین افرادی قبل از فصد باید لقمه نان پاکیزه با رب سیب و یا به و انار و امثال آن که خوشبو بوده و خیلی ترش نباشد میل کنند ولی اگر ضعف معده به علت سردی باشد باید نان را با شربت (نشاط آور) مانند گلاب و یا شربت نعناع مشک دار بخورند و کسی که صفرا در معده اش زیاد تولید می شود اول باید با آب گرم+نمک+سرکه و یا سکنجبین قی کند و سپس لقمه نانی با سکنجبین و یا شربتهای ترش مناسب خورده و پس از اندکی استراحت فصد نماید و بعد از فصد جهت جایگزینی خون، کباب را جویده و آب آن را تناول کند و گوشت آن را زیاد نخورد زیرا که معده به سبب فصد ضعیف شده و از هضم غذاهای سنگین عاجز است.
نکته :
قی با آبگرم و سکنجبین در صورتی است که صفرا غلیظ باشد ولی اگر رقیق باشد قی با آب سرد بهتر است زیرا باعث اجتماع صفرا و تغلیظ آن و منع از پراکندگی صفرا و نیز باعث تقویت معده می شود.
۱۴٫در مسمومیتها یا گزش حیوانات سمی، فصد نباید کرد مگر در گزش نوعی کژدم که وقتی کسی را بگزد از محل ریشه موها دچار خونریزی می شود.
۱۵٫در بیماریهای مزمن و ناقهین نباید فصد کرد چون مرض باعث ضعف قوا می شود.
۱۶٫ودر سایر موارد مانند مستی، قی، اسهال، بی خوابی، خستگی بیش از حد و… نیز نباید فصد کرد.
اندیکاسیون نضج اخلاط در هنگام فصد (چه کسانی باید قبل از فصد منضج دریافت کنند):
برای اینکه ببینیم چه کسانی قبل از فصد احتیاج به منضج دارند باید بدانیم هدف از فصد در بیمار مورد نظر چیست؟
اگر هدف خروج ماده و یا کم کردن خون (ازدیاد خون) است هیچ درنگی جایز نیست و باید بلافاصله فصد کرد اما اگر هدف خروج مواد زاید (تغییر کیفیت) باشد باید غلظت و لزوجیت خون بررسی شود. اگر خون غلیظ و لزج باشد باید حتما نضج پیدا کند چون خون غلیظ با فصد معتدل خارج نمی شود مگر اینکه فصد کاملا وسیع باشد که در اینصورت نیز چون خون و روح زیادی از بدن خارج می شود سبب ضعف بدن می گردد و خون لزج نیز به جدار عروق چسبیده و خارج نمی شود زیرا فصد بر خلاف مسهل یا مقی، عاری از قوه جاذبه است پس بدون شک هرگاه خون غلیظ و لزج را بدون نضج فصد کنیم خون تمیز و ارواح با آن خارج خواهد شد و موجب ضعف بدن و دستگاه گوارش و سردی مزاج و آفات و مفاسد بسیار خواهد شد اما اگر در خونی که واجب الاستفراغ است غلظت و یا لزوجیت وجود ندارد باید دید خون معتدل است یا رقیق؟ اگر خون معتدل است بلافاصله باید فصد کرد و اگر رقیق بود باید دید در عضو خاصی محصور است یا در عروق منتشر می باشد؟ اگر منتشر بود که به منضج نیازی نیست چون بدن برحسب طبیعت اقدام به خروج خون فاسد و حفظ خون صالح خواهد نمود ولی اگر محصور در عضو خاصی باشد مانند نقرس یا درد مفاصل و…. باید منضج داده و صبر کرد تا به قوام معتدل درآید و سپس فصد نمود به جهت آنکه خون رقیق محصور در عضو، در عروق بافتها نفوذ کرده و خارج کردن آن امکان ندارد و ماده صالحه غیر محصوره خارج می گردد پس اخراج آن باعث بدتر شدن وضع خواهد شد.
نکته:
برای اینکه نوع خون (غلیظ و لزج یا معتدل و رقیق بودن) را بررسی کنیم ابتدا رگ را شکافته و مقدار کمی خون برای نمونه و بررسی می گیریم اگر احتیاج به فصد داشت خونگیری را ادامه می دهیم و اگر محتاج منضج بود محل را پانسمان کرده و پس از نضج ماده فصد می کنیم که به این عمل استظهار خون گویند.
نکته: بعد از دادن منضج نیز عمل استظهار تکرار می شود.
نکته:
مساله اصلی این است که احتیاج به نضج برای فصد، در صورت حدوث بیماری می باشد و افرادی که مستعد بیماریهای دموی بوده ولی هنوز خون آنها خیلی از حداعتدال خارج نگشته و بیماری حادث نگردیده است ( فصد پیشگیری) می توان فصد بدون منضج انجام داد و اگر مقداری از خون زاید باقی بماند چون طبیعت بدن سالم است در جهت اصلاح آن بر می آید بر خلاف وقتی که بیماری حادث گردید که حتما باید منضج داد. به استثناء مالیخولیا که در آن چون خون غلیظ سوداوی محصور در عضو می باشد بدون نضج نباید فصد نمود.
اندیکاسیون لزوم فصد در مرحله انحطاط بیماری (وقتی که بیماری رو به بهبود است):
ماده بیماری خون نباشد ولی با وجود این، غلبه خون نیز وجود دارد به حدیکه ترس از ضرر باشد در این صورت اگر مانعی وجود نداشته باشد باید فصد کرد مثل کسی که تب صفراوی داشته و خون در مزاج او غالب باشد در اینصورت در زمان ابتدا و تزاید بیماری، فصد نمی توان کرد بلکه با روشهای دیگر تب را فرو نشانده تا بیماری به انحطاط رسد و در این زمان چون ترس از تبدیل خون به صفرا و عود مجدد بیماری وجود دارد دستور فصد مناسب و مفید است.
ماده مرض خون باشد و با تطفیه و تسکین آن بیماری از شدت افتد اما چون ماده مرض باقی است ترس از عود مجدد وجود دارد در اینصورت نیز فصد جایز می باشد چون در امراض دمویه که با یا بدون داروی تطفیه فروکش کند اگر ماده همچنان غالب باشد ممکن است در اثر محرک ضعیف بدنی یا نفسانی دوباره بیماری عود نماید مثل تب سونوخس که به تطفیه و تبرید و تغلیظ ماده روبه کاهش می رود ولی به جهت ایمنی از عود آن فصد لازم است.
اندیکاسیون فصد وسیع :
۱ . ماده غلیظ و لزج باشد.
۲٫ ماده غلیظ و سوداوی باشد.
۳٫ جهت استظهار خون (نمونه برداری جهت تشخیص نوع و رنگ و قوام آن)
منظور از فصد وسیع، فصدی است که برش آن در طول رگ بوده به اندازه متوسط و در زمان معتدل خون واجب الدفع را اخراج نماید و نباید خون را یکدفعه بگیرند بلکه بعد از دفع مقداری خون، انگشت را چند ثانیه روی محل گذاشته و بعد بردارند و کمی خون بگیرند و این کار را چند بار تکرار نمایند تا خون به اندازه نیاز خارج شده و این کار باعث اخراج مواد فاسد و حفظ قوت و مانع ایجاد غش می شود.
اندیکاسیون فصد ضیق :
هنگامی که هدف خروج ماده باشد در مریضی که غلبه دم ندارد (قلیل الامتلاء)
در افراد لاغر و حامله ، کسانیکه عروق باریک دارند ، در فصل گرما ، کسانیکه احتمال بروز غش دارند ، جهت بند آوردن خونریزی در مریضی که خونریزی حاد دارد (اماله ماده)
فصدی که هدف از آن بند آوردن خونریزی باشد :
همانطور که اسهال را با اسهال و قی را با قی قطع می نمائیم خونریزی را نیز می توان با خارج کردن خون قطع نمود مثلا در مریضی که خونریزی درونی حاد (نزف الدم) دارد (از بینی، سینه، مقعد، رحم و یا زخمها و …) جهت جذب ماده به طرف مخالف می توان فصد کرد.
خصوصیات فصدی که هدف از آن بند آوردن خونریزی باشد :
۱٫ این فصد باید بسیار تنگ باشد زیرا مقصود اماله ماده است نه تنقیه آن.
۲٫ در اینگونه فصدها باید ابتدا خون کمی گرفته و چند ثانیه خون را با انگشت بند آورده و سپس رها کرد، چند بار این کار را تکرار کرده تا خونریزی بند آید هر وقت که خونریزی بند آمد نیاز به تکرار فصد نیست، با این روش قوت حفظ شده و ضعف بروز نمی کند.
۳٫ در هر مرتبه تکرار، از دفعه قبل خون کمتری باید گرفته شود. شیخ الرئیس می فرماید: تکرار اعداد فصد بهتر است از افزایش مقدار اخراج خون به یکدفعه.
اگر خونریزی به حدی شدید باشد که با این روش نتوان آن را قطع کرد و ترس از مرگ وجود داشته باشد باید یکباره آن قدر خون از مریض گرفت تا غش کند زیرا غش خون را غلیظ کرده و به سبب غلظت از خونریزی باز می دارد و همچنین غش خون را به تبعیت از طبیعت که مایل و متوجه بسوی قلب است به باطن برده و از خونریزی باز می دارد.
منبع:انجمن طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی یزد